Η μάχη της Οξύνειας (Μερίτσας) (11-12 Φλεβάρη 1943)
(Από την "Ιστορία της Εθνικής Αντίστασης", Εκδόσεις ΑΥΛΟΣ)
Τμήματα του ΕΛΑΣ Δυτικής Θεσσαλίας μ’ επικεφαλής τους Ν. Ζαραλή (Χασιώτη) και Νέστορα Βόκα (Τζαβέλα), ενισχυμένα με ομάδες δράσης των χωριών τής περιοχής Χασίων κύκλωσαν και υποχρέωσαν σε παράδοση ιταλική διλοχία, πού είχε κάνει επιδρομή στο χωριό Οξύνεια (Μερίτσα) Χασίων. Από τούς 300 περίπου αξιωματικούς και στρατιώτες τού εχθρού σκοτώθηκαν 120 και αιχμαλωτίστηκαν 147. Όλος ο οπλισμός και εφοδιασμός τής ιταλικής διλοχίας έπεσαν στα χέρια του ΕΛΑΣ. Να πώς περιγράφει τη μάχη τής 'Οξύνοιας ένας από τους πρώτους αντάρτες τής περιφέρειας Χασίων, ο Κώστας Γαλάνης:
«Στις 9 τού Φλεβάρη 1943 βρισκόμαστε στο χωριό Οξύνεια και αργά τη νύχτα φύγαμε για το Αγιόφυλλο όπου στις 10 του Φλεβάρη μέρα του Αγίου Χαράλαμπους θα κάναμε την ορκωμοσία. Τις πρωινές ώρες φτάσαμε και μπήκαμε στο χωριό. Μετά τη λειτουργία το τμήμα συντάχθηκε στην πλατεία και γύρω μας συγκεντρώθηκε ο πληθυσμός. Ο Παπαθανάσης άρχισε την ψαλμωδία. Την ώρα εκείνη έρχεται ένας σύνδεσμος και μας ειδοποιεί ότι οι ιταλοί μπήκαν τις πρωινές ώρες στην Οξύνεια πυροβολώντας και ο κόσμος έφευγε πανικόβλητος. Η τελετή της ορκωμοσίας σταμάτησε αμέσως και έπειτα από σύντομη σύσκεψη πήραμε απόφαση να τούς χτυπήσουμε. Το χτύπημα θα το δίναμε, όταν το Ιταλικό τάγμα θα γύριζε στη βάση του στο Μουργκάνι και σαν πιο κατάλληλη τοποθεσία διαλέξαμε το 18ο χιλιόμετρο της σιδηροδρομικής γραμμής Καλαμπάκας-Βέροιας, όπου προσφέρονταν καλύτερα το έδαφος για μια τέτοια ενέργεια. Στείλαμε συνδέσμους και ειδοποιήσαμε τούς άντρες των ημιστρατιωτικών ομάδων των γύρω χωριών να κινηθούν οπλισμένοι με οποιοδήποτε όπλο προς το 18ο χιλιόμετρο και ότι απ' εκεί θα πάρουν συγκεκριμένη αποστολή.
Προς το απόγευμα φτάσαμε στα υψώματα τής Οξύνειας. Οι ιταλοί ήταν μέσα στο χωριό. Το βράδυ τής 10-11 τού Φλεβάρη γίνηκε ή διάταξη των δυνάμεων.
Το τμήμα μας θα παρατασσόταν κατά μήκος τής σιδηροδρομικής γραμμής με ένα οπλοπολυβόλο Χότσκις και ένα πολυβόλο Σβαρτσλόζε» πού είχαμε.
Μια ομάδα ημιστρατιωτική στάλθηκε προς τη γέφυρα Μουργκάνι για να εμποδίσει τυχόν κίνηση Ιταλών από την Καλαμπάκα. Άλλες δυνάμεις έπιασαν θέσεις στα υψώματα δεξιά και αριστερά κατά μήκος τού δρόμου Οξύνεια-Μουργκάνι. Ειδοποιήθηκε και το τμήμα Γρεβενών να πιάσει το δημόσιο δρόμο Γρεβενών - Καλαμπάκας. 'Η διοίκηση τοποθετήθηκε κοντά στο 18ο χιλιόμετρο σε μια καλύβα. 'Εκείνο το βράδυ μέσα στο χιονοβρόχι και το κρύο όρθιοι περιμέναμε με αγωνία πότε να ξημερώσει. "Ένα σωρό ερωτήματα μάς βασάνιζαν: πού άραγε θα πάνε οι ιταλοί; Αν θά επέστρεφαν στη βάση τους καλά, αν όχι, μας ανάτρεπαν τα σχέδια και έτσι δεν θα γινόταν τίποτε.
Τέλος ξημέρωσε. Τα βλέμματα όλων μας ήταν στραμμένα προς την Οξύνεια. Κατά τις 12 με ή ώρα είδαμε να υψώνονται καπνοί από το χωριό. Οι Ιταλοί βαλαν φωτιά σε διάφορα σπίτια. Αγριεμένα τα πρόσωπά μας και τα μάτια πετούν σπίθες από τον πόθο για εκδίκηση.
Κατά τις 2 ή ώρα επιτέλους βλέπουμε τη φάλαγγα των Ιταλών να προχωρεί προς εμάς. Όλοι στις Θέσεις μας. Το οπλοπολυβόλο Χότσκις απ' το δεξιό μέρος πάνω στη σιδηροδρομική γραμμή θα δώσει πρώτο το σύνθημα.
Οι Ιταλοί έφτασαν στον κλοιό. Στην πρώτη ομάδα βρίσκονται ο Ιταλός ταγματάρχης, οι δύο αδελφοί Βασ. και Χαρίλαος Παπαφιλίππου λεγεωνάριοι και ο προδότης Λαφίτης Κώστας από την Οξύνεια πού είχαν φέρει τούς Ιταλούς για να μας κυκλώσουν στις 9 τού Φλεβάρη. Ανέβηκαν στο ανάχωμα της σιδηροδρομικής γραμμής κι η πρώτη ριπή τού χότσκις ξαπλώνει νεκρούς τούς δύο απ' αυτούς. `0 Βασ. Παπαφιλίππου καί ο Κ. Λαφίτης πιάστηκαν αιχμάλωτοι
Οι αντάρτες και οι ημιστρατιωτικές ομάδες χτυπούν απ' τα πλευρά. 0 Παπαθανάσης απ' τ' Αγιόφυλλο μ' ανεμισμένα τα ράσα πάνω στο αντέρεισμα ανεμίζει μια σπάθα του ιππικού δίνοντας θάρρος στους μαχητές, πού παίρνοντας ο καθένας πρωτοβουλία παραμονεύει, από πού βάζει κάθε Ιταλός και τον εξοντώνει. Οι Ιταλοί αρχίζουν να παραδίνονται. Η μάχη κράτησε ως αργά το σούρουπο.
Στη μάχη αυτή πιάστηκαν αιχμάλωτοι 160 περίπου. Οι σκοτωμένοι ήταν 137.
Κυριεύθηκαν λάφυρα 12 οπλοπολυβόλα, 2 πολυβόλα, 2 ομαδικοί όλμοι, 12 ολμίσκοι, εκατοντάδες αμυντικές και επιθετικές χειροβομβίδες και ο υπόλοιπος οπλισμός των Ιταλών.
Οι αιχμάλωτοι μεταφέρθηκαν στο 24 χλμ. στο σιδηροδρομικό σταθμό και στις 12 Φλεβάρη στο χωριό Αγναντιά. Εκεί τους τραυματίες τους επέδεσαν οι ιταλοί κάτω απ' την επίβλεψη ενός υπολοχαγού Ιταλού γιατρού.
Είχαμε μια ομάδα εγκατεστημένη στη Θέση «Βουτιάδες» για να ελέγχει το δρόμο Καλαμπάκας - Αγιόφυλλου και αν αντιληφθεί κίνηση τού εχθρού να πυροβολήσει τρείς φορές. Αν ήταν νύχτα θα έριχνε τροχιοδεικτικές σφαίρες. Πραγματικά την επομένη ένας λόχος Ιταλών κινήθηκε για τον τόπο τής μάχης αργά το βράδυ. `Η ομάδα μας έριξε τρείς τροχιοδεικτικές σφαίρες. Οι Ιταλοί νόμισαν πώς είναι κυκλωμένοι, εγκατέλειψαν 3 ζώα με πολύ άλικό και υποχώρησαν' άτακτα προς τα πίσω. Η ομάδα μας πήρε τα ζώα και ήρθε στην Αγναντιά.
Στη μάχη της Οξύνειας οι απώλειες οι δικές μας ήταν 3 νεκροί, ο Αθαν. Παπαδήμας, ο Γεώργ. Καραζήσης, απ' το Αγιόφυλλο και ο Τσολιάς, το πραγματικό όνομα δεν το θυμάμαι, απ' την Τραχανιώτη, και οι τρείς αντάρτες απ' τούς πρώτους.
Στη μάχη αυτή πήρε μέρος και μια ομάδα κλέφτες πού έτυχε να βρίσκεται κοντά εκεί στο δάσος. Την ομάδα αυτή την αποτελούσαν 4 άτομα με επικεφαλής το Μόσιολα, αρβανιτόβλαχο αν δε γελιέμαι. Δρούσαν στην περιοχή Μετσόβου και Μαλακασίου. Όταν εμείς πρωτοεμφανιστήκαμε στα χωριά Μαλακάσι, Νέα και Παλιά Κοτσούφλιανη ο λαός μας πληροφόρησε για την ομάδα αυτή.
'Εμείς δηλώσαμε στο λαό ότι αυτοί δεν είναι κακοί άνθρωποι. 'Αλλά κάτω από το καθεστώς πού ζούμε και από διάφορες ανάγκες, διάλεξαν σα μόνη λύση τον δρόμο αυτό. Ας έρθουν μαζί μας να πολεμήσουν. Αυτοί το έμαθαν και επιδίωκαν να μας συναντήσουν. "Έτσι βρήκαν την ευκαιρία και ήρθε ένας ακριβώς στο τέλος τής μάχης. Μας είπε ποιός είναι, ότι πήραν μέρος στη μάχη και ότι ό αρχηγός τους Μόσιολας θέλει να έρθει μαζί μας. Αφού χαιρετηθήκαμε τού είπαμε πώς μπορούν να έρθουν όποτε αυτοί νομίζουν. Ήρθαν στο τμήμα μας ύστερα από λίγο καιρό όταν προετοιμαζόμασταν για το χτύπημα τής Καλαμπάκας.
'Επίσης δεν πρέπει να παραλείψω να αναφέρω την αγωνία πού είχε καταλάβει τον πληθυσμό των γύρω χωριών για την έκβαση τής μάχης. Οι κάτοικοι των γύρω χωριών είχαν βγει και παρακολουθούσαν τη μάχη από τα υψώματα κι ο καθένας έλεγε τη γνώμη του. Θα καταφέρουν τα παιδιά μας την εξόντωση τού εχθρού; Δεν έχουμε γερό οπλισμό. Άλλος έλεγε ότι οι ιταλοί είναι δειλοί κι έχουμε το δίκιο μαζί και την παλικαριά.
Ανάμεσά τους βρίσκονταν και κανένας λιπόψυχος πού διέδιδε ψεύτικες πληροφορίες πως οι αντάρτες σκοτώθηκαν. Η αγωνία τους έληξε μόλις πήραν την πληροφορία ότι το ιταλικό τάγμα συντρίφτηκε, ότι οι περισσότεροι αιχμαλωτίστηκαν κι ότι όλος ο οπλισμός τους πέρασε στα χέρια μας. Πλημμύρισαν από χαρά οι καρδιές των χωρικών και δυνάμωσε ή επαναστατικότητά τους.
Στις 13 τού Φλεβάρη το πρωί συγκεντρώσαμε τούς ιταλούς στο σχολειό τού χωριού Αγναντιά και τούς μίλησε ο Νικοτσάρας, στα γαλλικά πού τα μετέφραζε ένας ιταλός. Τούς είπε για το σκοπό τού ιταλικού φασισμού και το το σκοπό το δικό μας, και ότι μπορούν να φύγουν για τη μονάδα τους. «Δεν σας κρατούμε αιχμαλώτους» - είπε. Πάρα πολλοί ιταλοί δεν ήθελαν να φύγουν. Θα καθίσουμε μαζί σας να πολεμήσουμε έλεγαν. Οι δύο αδερφοί Τζοβάνι και Πέτρος έκλαιγαν και παρακαλούσαν να τους αφήσουμε να μείνουν. Δεν τους κρατήσαμε, τους στείλαμε στην Καλαμπάκα.